Aslında insanlığın geçmişi şehirlerde yatmaktadır. Geçmiş kültürler günümüze kadar şehirlerde yer yer ayakta kalmaya çalışmakta, yeni yerler de kazılarla ortaya çıkarılmaktadır. […] Ülke dünya ile ilişkide ise, dünyanın etkisi şehirsel yapı üzerinde ağırlığını gittikçe artan biçimde hissettirir. İstanbul bu genel akıma açık bir örnektir. Demokratikleşme ve ekonomik gelişme İstanbul'daki hızlı büyümede önemli etkiler yapmıştır. Tarihçilerden Öğrendiğimize göre Fatih Sultan Mehmet elli bin dolayında bir nüfusu barındıran şehri ülke içi ve dışından getirttiği halkla çoğaltmış, bunların şehir içinde ve çevresinde […] yeni yerleşme alanları meydana gelmiştir.

[…] Türkiye genelinde en fazla şehir nüfusunu barındıran İstanbul'a 1950'lerden sonra ise geçmiştekiyle kıyaslanmayacak kadar yoğun bir göç başlamış, bunun sonucu olarak da şehir bugün yeniden çeşitli sorunları barındıran bir şehir haline gelmiştir. Gerçekten de, İstanbul'un ilk olarak nüfusu 1990 sayım sonuçlarına göre 7.3 milyondu. […] Şehir özellikle 1950'den sonra gecekondu tipi konut alanları ve sanayi fonksiyonunun hakim olduğu, nüfuslarını hemen tamamen İstanbul dışından gelenlerin oluşturduğu […] yerleşmelerle büyümüştür. Şehrin mekânsal planlamasının toplumsal ve ekonomik yapıdan ayrı düşünülemeyeceği bilinmektedir. Burada Shakespeare'in […] " Şehir nedir ki, esas olan insandır! " sözünü hatırlıyorum.

İstanbul'un nüfusunun hızla artmasında rol oynamış olan iç göçler şehrin bugünkü toplumsal ve kültürel yapısını ve mekânsal özelliklerini büyük çapta etkilemiştir.[...]

Aslında, İstanbul'daki gerek sosyoekonomik gerekse alansal değişim şehrin başkentsel fonksiyonlarını kaybetmesiyle başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde yüzyıllarca […] bakanlıklar ve başka resmi binaları da kapsayan idari fonksiyon ortadan kalkıp Ankara'ya taşınmıştı. […] Ancak daha da önemli değişiklik toplumsal yapıda görüldü : […] İmparatorluğun eski memur ve paşaları kısa bir süre sonra muhteşem konaklarının⁽²⁾ giderlerini karşılayamaz oldular. İmparatorluk döneminde İstanbul'a ayak basamayan Anadolu insanı yavaş yavaş şehire gelerek bu konaklarda " bir aile bir odada " […] yaşamaya başladılar (1924-1930). Böylece, şehrin en varlıklı kesiminin yaşamakta olduğu bu semtlerde sefalet yaşantısı gelişmeye başladı.

Günümüzde, İstanbul şehrinin karşımızda bulunan yayılış alanı ve şehirsel fonksiyonların […] 1960'dan sonra başlayan ekonomik gelişme, sanayileşmenin hızla gelişmesinin bir sonucudur. İstanbul'un bugünkü şehirsel mekân yapısının oluşması ana çizgileriyle şu seyri izlemiştir : önce şehrin içinde tramvay ve otobüslerle kolaylıkla erişilebilen boş alanlarda yeni yerleşme üniteleri oluşurken, eski yerleşmelerin bulunduğu yerlerde bahçe içindeki tek katlı evlerin yerini apartmanlar almıştır.

[…] Gelişme şekli arasında en yaygın olanı, tarımla uğraşan köylerin arazilerinde gecekondu, sanayi ve diğer şehirsel faaliyetlerin birbirleriyle ilişkili olarak gelişmesidir. Gecekondular, dünyanın birçok yerinde olduğu gibi, plansız yerleşmenin ürünüdür. Bugün İstanbul nüfusunun %40 kadarının gecekonduda yaşadığı tahmin edilmektedir.

[…] Günümüzde İstanbul nüfusunun %60'ı İstanbul dışında doğanlar, diğer deyişle ülkenin başka yerlerinde doğanlardan oluşmuştur. Bir başka özellik de İstanbul dışında doğanların İstanbul'da oturdukları yerlerde bir arada yaşamakta oluşudur. […] İstanbul, sanayi (ülke sanayinin %38'i) ve ticaret (ülke toplamının %55'i, vergi gelirlerinin %40'ı) fonksiyonlarındaki büyük yoğunlaşma sayesinde ülkenin ekonomik hayatını yönetmeye devam etmektedir.

1950 yılından beri şehir metropolitenleşme sürecine hızla girmiş bulunmaktadır. Yerleşme Asya yakasında 60, Avrupa yakasında 40-50 km uzunlukta yayılmış durumdadır. Ayrıca 20 km uzunluğundaki Boğaziçi'nin iki yakasında devamlı yeni gelişmeler meydana gelmektedir.

______________________________________

⁽¹⁾ Mekân :1. yer, bulunulan yer.

2. Ev, yurt

⁽²⁾ Konak : Büyük ve gösterişli ev.